Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp kiến thức địa lí địa phương và môi trường trong dạy học Địa lí Lớp 8

 1
 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Môi trường là không gian sinh sống của con người và sinh vật, là nơi chứa 
đựng các nguồn tài nguyên cần thiết cho đời sống và sản xuất của con người và 
cũng là nơi phân hủy các chất thải do con người tạo ra... Không chỉ thế, môi 
trường còn là nơi tồn tại, sinh trưởng và phát triển, lao động và nghỉ ngơi, hưởng 
thụ của con người. Nói cách khác, không có môi trường sẽ không tồn tại sự sống 
trên Trái đất. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng về kinh tế- xã hội đã làm cho 
môi trường bị xuống cấp, nhiều nơi bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu 
đến sức khỏe và đời sống của người dân, những hiểm họa suy thoái môi trường 
đang ngày càng đe dọa cuộc sống của loài người trên trái đất nói chung Việt 
Nam nói riêng.
 Địa lí địa phương là một bộ phận và có liên quan mật thiết với địa lý Tổ 
quốc nên kiến thức Địa lí địa phương có vai trò là cơ sở để học sinh nắm kiến 
thức Địa lí Tổ quốc. Chính việc giảng dạy Địa lí địa phương tạo điều kiện cho 
thế hệ trẻ tìm hiểu và đánh giá đúng tiềm năng các điều kiện tự nhiên, tài nguyên 
thiên nhiên và thực trạng kinh tế - xã hội của địa phương, từ đó giúp họ định 
hướng nghề nghiệp, lao động sản xuất. Những kiến thức địa lí địa phương mà 
nhà trường trang bị cho học sinh nếu có giá trị thực tiễn sẽ tạo điều kiện để học 
sinh có thể vận dụng được vào công việc lao động sản xuất tại địa phương, tham 
gia cải tạo xây dựng quê hương giàu đẹp.[1]
 Từ đó ta thấy vấn đề môi trường và kiến thức địa phương đều rất quan 
trọng. Tuy nhiên Đối với chương trình THCS hiện hành kiến thức địa phương 
trong chương trình lớp 8 rất mờ nhạt. Nhiều phụ huynh cũng như học sinh vẫn 
coi môn Địa Lí là môn phụ không quan tâm nhiều đến môn Địa lí đặc biệt là địa 
lí địa phương. Học sinh lớp 8 trường THCS Thái Hòa tôi đang trực tiếp dạy đa 
số các em không hiểu nhiều về địa lí địa phương. Nhiều học sinh chưa nhận thức 
đúng đắn về tầm quan trọng của môi trường. Nguyên nhân chính là do việc 
giảng dạy Địa lí địa phương chưa được đầu tư đúng mức, học sinh vẫn lo chú 
trọng học các môn bắt buộc thi vào lớp 10 (Toán, Ngữ Văn, Tiếng Anh). 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 3
 1. PHẠM VI 
 Với sáng kiến này tôi áp dụng cho học sinh lớp 8A trường THCS Thái Hòa 
năm học năm học 2022-2023
 2. KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU
 Quá trình chuẩn bị và thực hiện trong 2 năm học
 Chuẩn bị năm học 2021 – 2022, thực hiện năm học 2022-2023.
 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
 I. NỘI DUNG LÝ LUẬN
 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
 Căn cứ nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội về đổi 
mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông; Quyết định số 404/QĐ-
TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo 
khoa giáo dục phổ thông, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chương 
trình giáo dục phổ thông kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGĐT ngày 
26/12/2018. Chương trình giáo dục phổ thông mới đã đã được Bộ hướng dẫn: 
“Nội dung giáo dục của địa phương là những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn 
hóa, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội, môi trường, hướng nghiệp... Nhằm trang bị 
cho học sinh những hiểu biết về nơi sinh sống, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu 
quê hương, ý thức tìm hiểu và vận dụng những điều đã học để góp phần giải 
quyết những vấn đề của quê hương”. Do đó thay vì chỉ nói những nội dung cơ 
bản trong chương trình và sách giáo khoa thì giáo viên liên hệ trực tiếp ngay ở 
địa phương học sinh giúp các em vừa nhanh hiểu bài vừa có thể vận dụng kiến 
thức bài học vào thực tế quanh mình. 
 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN
 Địa lí là một môn học mang tính tổng hợp cả về tự nhiên và kinh tế - xã hội 
nhưng nội dung lại rất gần gũi, gắn bó với thực tế. Tuy nhiên, trong bài dạy khi 
đặt ra các câu hỏi về một vấn đề nào đó thì phần lớn các em thường dựa vào 
SGK để trả lời chứ chưa thể hiểu từ ngay trong cuộc sống quanh mình để trả lời 
hay giải thích cho bài học.
 Phần lớn học sinh hiểu được các kiến thức cơ bản. Nhiều học sinh khá giỏi 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 5
hợp kiến thức địa lí địa phương nên đôi khi thiếu thời gian giáo viên bỏ qua 
khâu này. 
 Thiếu cơ sở vật chất, các phương tiện giảng dạy, các phòng thí nghiệm, 
vườn trường, địa bàn thực tập để có thể đáp ứng được yêu cầu về giảng dạy.
 Đa số học sinh còn xem môn Địa lí là môn học phụ nên nhiều em còn lơ 
là, ít quan tâm trong quá trình học.
 2. THỰC TRẠNG DẠY - HỌC ĐỊA LÍ THEO PHƯƠNG PHÁP TÍCH 
HỢP KIẾN THỨC ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở 
TRƯỜNG THCS THÁI HÒA
 Với địa bàn xã tôi thuộc miền trung du, nhận thức của phụ huynh và học 
sinh còn chưa được đúng đắn với môn học này và luôn coi đó là môn phụ chỉ 
cần học thuộc là được mà không cần đến sự tư duy liên hệ. Gần như không bậc 
phụ huynh nào muốn cho con mình thi vào các trường cao đẳng, đại học khối C 
vì nghĩ ra trường khó xin việc. Chính vì vậy, chất lượng học tập, sự sáng tạo, tư 
duy của học sinh còn yếu cho nên việc tích hợp kiến thức địa lí địa phương 
trong học tập của các em vẫn gặp khó khăn.
 Nhiều em chưa có thói quen tìm hiểu, vận dụng, liên hệ, khảo sát thực tế 
mà chỉ quen nghe, quen ghi chép, thảo luận nội dung trong chương trình học nên 
thiếu kiến thức thực tế khó khăn trong vấn đề tích hợp.
 - Bảng khảo sát kết quả học sinh muốn tìm hiểu về kiến thức địa lí địa 
phương trước khi dạy những bài cần tích hợp.
 Lớp Tổng số học sinh Học sinh muốn tìm hiểu các kiến thức
 địa lí địa phương 
 8A 36 HS - 100% 33 Học sinh – chiếm 91.7%
 - Bảng kết quả khảo sát kiến thức địa lí địa phương của học sinh trường 
THCS Thái Hòa lớp 8A, trước khi dạy tích hợp địa lí địa phương. (10 câu hỏi 
khảo sát phần phụ lục)
 8A (36 học sinh)
 Câu HS trả lời đúng HS trả lời sai
 HS TL% HS TL%
 Câu 1 11 30.6 25 64.9
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 7
nói chung. Ngược lại, việc tích hợp kiến thức địa lý địa phương vào dạy học địa 
lý có tác dụng bổ sung kiến thức địa lý địa phương cho các em, từ đó bồi dưỡng 
tình yêu quê hương đất nước trong mỗi con người. 
 3. NGHUYÊN TẮC, QUY TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP 
KIẾN THỨC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ 
LỚP 8
 3.1. Nguyên tắc 
 Trước hết, tích hợp địa lí địa phương không phải là ghép thêm vào chương 
trình giáo dục như là một bộ môn riêng biệt hay một chủ đề nghiên cứu mà nó là 
một hướng hội nhập vào chương trình. 
 - Tích hợp kiến thức địa phương nhưng phải đảm bảo kiến thức cơ bản của 
môn học, tính logic của nội dung, không làm quá tải lượng kiến thức và tăng 
thời gian của bài học, có nghĩa là: không biến một bài dạy địa lí chung thành 
một bài dạy địa lí địa phương.
 - Các kiến thức địa lý địa phương đưa vào bài phải phản ánh đúng thực tế 
của địa phương, cập nhật được tình hình mới nhất, giáo dục được tấm lòng yêu 
quê hương, đất nước để học sinh thấy được trách nhiệm của mình trong sự 
nghiệp xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp.
 Giáo viên cần xác định nội dung cần vận dụng địa lí địa phương vào từng 
bài dạy phù hợp vừa đảm bảo nội dung, thời gian hợp lí vừa giúp học sinh dễ 
hiểu và có thể vận dụng bài học vào thực tế.
 - Không nên thay thế hay loại bỏ hoàn toàn các ví dụ có trong SGK bằng 
các kiến thức địa lý địa phương, vì đây là những ví dụ rất điển hình, đặc 
trưng và nổi tiếng trên thế giới, trong nước.
 3.2. Quy trình tích hợp 
 Để tích hợp kiến thức địa lí địa phương đạt kết quả tốt giáo viên có thể thực 
hiện theo các bước sau:
 - Bước 1: Nghiên cứu kĩ sách giáo khoa Địa lí lớp 8 chọn ra các bài có khả 
năng tích hợp đồng thời xác định đúng địa chỉ có khả năng tích hợp kiến thức 
địa lí địa phương (phần nào, mục nào, đơn vị kiến thức nào trong bài). 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 9
 - Mức độ thông hiểu: thông qua các đối tượng địa lí thể hiện trong nội dung 
SGK, phần liên hệ của giáo viên, học sinh có thể nhận xét, giải thích được một 
số đặc điểm địa lí địa phương Hà Nội.
 - Mức độ vận dụng, vận dụng cao: HS vận dụng kiến thức đã học phân tích 
được một số đặc điểm địa lí địa phương, hiện tượng tự nhiên xảy ra xung quanh. 
Đưa ra được một số giải pháp phát huy thế mạnh, khắc phục những hạn chế, khó 
khăn còn tồn tại ở Hà Nội.
Một số phương pháp cụ thể
 3.3.1. Phương pháp đàm thoại gợi mở
 Đối với việc liên hệ kiến thức giữa bài học chính với kiến thức địa lí địa 
phương thì phương pháp đàm thoại gợi mở được sử dụng rộng rãi và phổ biến 
nhất. 
 Quá trình đàm thoại thường tập trung vào hai yêu cầu: học sinh so sánh hai 
sự vật, hiện tượng địa lí đã biết; dựa vào cái đã biết để tìm ra cái đang cần biết. Để 
thực hiện được hai yêu cầu này học sinh phải vận dụng các kiến thức đã học, để 
tìm ra kiến thức mới và để liên hệ với thực tế, nếu hệ thống câu hỏi tốt thì vừa 
phát triển tư duy học sinh, vừa giúp HS vận dụng được kiến thức vào thực tế của 
địa phương mình. [2]
 3.3.2. Phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan
 Là phương pháp mà GV sử dụng các phương tiện trực quan như: bản đồ, 
biểu đồ, sơ đồ, tranh ảnh, video...để dạy học. GV có thể sử dụng các hai hướng 
chính như”
 - Giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức về địa lí Hà Nội từ 
phương tiện trực quan thông qua hệ thống câu hỏi gợi mở.
 - Giáo viên dùng phương tiện trực quan để minh hoạ và chứng minh cho 
một hiện tượng, một vấn đề thực tế xảy ra ở địa phương Hà Nội
 3.3.3. Phương pháp điều tra, sưu tầm
 Với phương pháp này GV có thể sử dụng mô tả hoặc trích dẫn tài liệu là 
một đoạn văn, một bài viết, bài báo về Hà Nội giúp học sinh tìm hiểu, phân 
tích được những khía cạnh khác nhau về đặc điểm của địa phương mình có liên 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 11
 Địa chỉ tích hợp: Mục 1. Vị trí và giới hạn lãnh thổ 
 Tiến hành tích hợp: GV sử dụng bản đồ hành chính Hà Nội rồi đưa ra câu 
hỏi: Dựa vào bản đồ hành chính Hà Nội em hãy cho biết Hà Nội tiếp giáp với 
các tỉnh nào, ở phía nào?
 Bản 
 đồ 
 hành 
 chính 
 Hà 
 Nội
 Học sinh xác định vị trí trên bản đồ (với câu hỏi này nên gọi những học 
sinh nhút nhát, học sinh học lực trung bình trở xuống để các em tham gia hoạt 
động tốt hơn). Trong quá các em trả lời nếu gặp vướng mắc giáo viên khéo léo 
trực tiếp gợi ý hoặc thông qua sự hỗ trợ từ các bạn cùng lớp.
 Giáo viên chốt kiến thức và giới thiệu thêm về tọa độ của Hà Nội
 Tọa độ : Từ 20°53' đến 21°23' vĩ độ Bắc và 105°44' đến 106°02' kinh độ Đông
Tiếp giáp các tỉnh: Thái Nguyên, Vĩnh Phúc ở phía Bắc; Hà Nam, Hòa Bình ở 
phía Nam; Bắc Giang, Bắc Ninh, Hưng Yên ở phía Đông và Hòa Bình, Phú Thọ 
ở phía Tây.
 Đối với mục này để các em cảm thấy quen thuộc hơn giáo viên có thể sử 
dụng google map cho các em tìm hiểu vị trí tiếp giáp của quận (huyện) mình, xã 
(phường) mình đang sinh sống.
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8” 13
 Ví dụ 3: Bài 29. Đặc điểm các khu vực địa hình (SGK Địa Lí lớp 8).
 Địa chỉ tích hợp: Có thể tích hợp ở mục 1. Khu vực đồi núi hoặc mục 2. 
Khu vực đồng bằng phần hoặc khi dạy xong cả 2 mục.
 Tiến hành tích hợp: GV cho học sinh quan sát lược đồ địa hình hoặc Atlat 
địa lí Việt Nam trang 26 (vùng Trung Du Miền Núi Bắc Bộ, vùng Đồng Bằng 
Sông Hồng). 
 Atlat 
 địa lí 
 Việt 
 Nam 
 trang 
 26
 Nêu nhận xét về địa hình của Hà Nội. Để học sinh dễ nhận xét giáo viên có 
thể đưa ra các câu hỏi gợi mở như: Phần lớn Hà Nội thuộc dạng địa hình gì? 
Đồi núi tập trung ở khu vực nào? Hướng nghiêng của địa hình ra sao? Địa bàn 
xã (phường) em sinh sống thuộc địa hình gì?
 Sau khi học sinh trả lời, học sinh khác nhận xét bổ sung. GV nhận xét và 
đưa ra hộp thông tin. 
 Địa hình Hà Nội thấp dần theo hướng từ Bắc xuống Nam và từ Tây sang 
 Đông với độ cao trung bình từ 5 đến 20 mét so với mực nước biển.Nhờ phù sa 
 bồi đắp, ba phần tư diện tích tự nhiên của Hà Nội là đồng bằng, nằm ở hữu 
 ngạn sông Đà, hai bên sông Hồng và chi lưu các con sông khác. Phần diện tích 
 đồi núi phần lớn thuộc các huyện Sóc Sơn, Ba Vì, Quốc Oai, Mỹ Đức, với các 
 “Tích hợp kiến thức địa lí địa phương trong dạy học Địa Lí lớp 8”