Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh Lớp 8

 1
 Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài.
 Môn Hóa học là môn khoa học các em học sinh lớp 8 mới “nhập môn” nên 
còn rất mới mẻ và xa lạ. Ngoài việc các em phải hiểu rỏ bản chất và nắm vững 
những kiến thức cơ bản về các hiện tượng, các chất, các quy luật biến đổi của 
các chất, các em còn phải biết vận dụng lý thuyết để giải bài tập Hóa học. Bài 
tập Hóa học có vai trò quan trọng trong dạy học bộ môn. Nó góp phần to lớn 
trong việc dạy học tích cực khi người thầy giúp học sinh hiểu được bài tập Hóa 
học như là nguồn kiến thức để các em tìm tòi, phát hiện kiến thức, kỹ năng và 
phát triển năng lực.
 Cũng như các môn khoa học khác, Hóa học là môn học thực nghiệm nó 
phản ánh các hiện tượng xảy ra trong cuộc sống và vũ trụ, trong đó bài tập Hóa 
học tính theo phương trình hóa học là khâu quan trọng trong quá trình dạy và 
học. Bài tập Hóa học rất đa dạng phong phú, là một giáo viên đã và đang giảng 
dạy bộ môn hóa học 8, tôi thấy chất lượng đối tượng học sinh là chưa đồng 
đều, một số học sinh vận dụng kiến thức để giải bài toán hóa học chưa thành 
thạo. Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng người giáo viên cần suy nghĩ tìm ra 
phương pháp giảng dạy phân loại các dạng bài tập hóa học phù hợp với đặc 
điểm của học sinh, nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và gây hứng thú 
học tập cho các em. Chương trình hóa học 8 có nhiều dạng bài tập nhưng bài 
tập tính theo phương trình hóa học là một dạng bài tập mới và tương đối khó 
đối với học sinh lớp 8 khi mới bắt đầu làm quen, dạng bài tập này rất quan 
trọng là nền tảng để học sinh có thể áp dụng giải quyết những bài toán hóa học 
khi học lên các lớp trên thì mức độ phức tạp và khó sẽ cao hơn. Vì vậy, qua 
sáng kiến này đề xuất phương pháp giải bài tập tính theo phương trình hóa học 
giúp học sinh năm chắc kiến thức và rèn tính chăm chỉ và kiên nhẫn đồng thời 
các em biết vận dung các kiến thức Hóa học để giải quyết các vấn đề trong 
cuộc sống. Với lí do đó, tôi đã chọn sáng kiến “Rèn kĩ năng giải bài tập tính 
theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8”
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8 3
 Phần thứ hai: NỘI DUNG
 I. Cơ sở lí luận.
 Hiện nay, mục tiêu giáo dục của nước ta là phát triển phẩm chất và năng lực 
của từng cá nhân người học. Vì vậy, bản thân mỗi giáo viên phải không ngừng 
nâng cao trình độ chuyên môn, tìm tòi, đổi mới phương pháp dạy và học để đạt 
được kết quả khả quan nhất. Giảng dạy môn Hóa học, giáo viên không chỉ giúp 
các em lĩnh hội được những kiến thức về các chất và những qui luật biến đổi 
chất mà còn rèn cho học sinh các năng lực tính toán, tư duy hóa học, biết cách 
phân tích, so sánh, đối chiếu, tổng hợp . . . 
 Để phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh trong quá trình học tập là một yêu 
cầu rất cần thiết, đòi hỏi người học tích cực, tự lực tham gia sáng tạo trong quá 
trình nhận thức. Bộ môn Hoá học ở bậc THCS có mục đích trang bị cho học 
sinh hệ thống kiến thức cơ bản, bao gồm các kiến thức về cấu tạo chất, phân 
loại chất và tính chất của chúng. Việc nắm vững các kiến thức cơ bản góp phần 
nâng cao chất lượng đào tạo ở bậc THCS, làm tiền đề cho việc học tập và phát 
triển sau này. Để đạt được mục tiêu của quá trình dạy học, ngoài hệ thống kiến 
thức về lý thuyết thì hệ thống bài tập Hoá học giữ một vị trí và vai trò rất quan 
trọng trong việc dạy và học Hoá học ở trường THCS nói chung, đặc biệt là ở 
lớp 8 trường THCS nói riêng. Bài tập là một hệ thống thông tin xác định gồm 
những dữ kiện xuất phát và những yêu cầu cần đạt tới. Hai yếu tố này tác động 
qua lại với nhau tạo thành bài tập, đối tượng của nhận thức, bài tập đối với học 
sinh là một tồn tại khách quan khi học sinh chưa trở thành người giải. Vì vậy, 
bản chất lí luận của bài tập là một hệ thống thông tin xác định, bao gồm những 
điều kiện và những yêu cầu mà giữa chúng luôn luôn tồn tại mâu thuẩn chủ 
quan, dẫn tới nhu cầu phải có các biện pháp trong quá trình phân tích, biến đổi 
mối quan hệ giữa cái đã cho với cái phải tìm để tìm ra lời giải.
 Đối với học sinh, bài tập là phương tiện thu nhận kiến thức. Đối với giáo 
viên bài tập là phương tiện để tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh. 
Phương tiện đó có hiệu quả dạy học đến đâu không chỉ phụ thuộc vào bản thân 
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8 5
 Trên cơ sở đó, để kích thích tính tích cực học tập của học sinh trong việc 
giải bài tập tính theo phương trình hóa học, bản thân giáo viên cần xác định vai 
trò của mình đối với học sinh.
 - Giáo viên cần coi trọng lợi ích, nhu cầu, hứng thú học tập của học sinh phát 
huy tối đa các năng lực còn tiềm ẩn của học sinh. Hình thành cho học sinh 
phương pháp học tập khoa học, năng lực sáng tạo, tính tích cực, độc lập, sáng 
tạo của học sinh.
 - Giáo viên hướng dẫn cho học sinh nghiên cứu để tìm hướng giải phù hợp. 
Qua các bài tập từ dễ đến khó dần tạo ra sự tích cực, tự lực sáng tạo trong học 
tập của học sinh. Giúp hình thành ở học sinh kỹ năng giải bài tập hóa học tính 
theo phương trình hóa học.
III. Thuận lợi và khó khăn.
 Bài tập về tính theo phương trình hoá học rất đa dạng phong phú. Khi được 
phân công giảng dạy môn hoá học 8, được sự quan tâm của hiệu trưởng nhà 
trường, tổ chuyên môn và sự quan tâm nhiệt tình của đồng nghiệp. Các em học 
sinh có đầy đủ sách giáo khoa, thuận lợi cho việc chuẩn bị bài và làm bài tập 
trong sách giáo khoa. Đa số các em có ý thức học tập khá tốt, nhiều em tích 
cực hoạt động trong giờ học, tham gia xây dựng bài.
 Bên cạnh đó tôi cũng gặp phải không ít khó khăn: Các em chưa có ý thức 
cao trong học tập: Thường hay không thuộc bài, không làm bài tập, vào lớp 
học không chú ý nghe giảng bài, không chuẩn bị bài mới...
 Đối với học sinh lớp 8, qua thời gian tìm hiểu thực tế tôi nhận thấy các em 
chưa nắm vững các kiến thức cơ bản như: Kí hiệu hóa học, hóa trị, cách viết 
công thức của một hợp chất, lập phương trình hóa học, các công thức chuyển 
đổi giữa số mol, khối lượng và thể tích, . . . cho nên các em chưa vận dụng để 
giải một bài tập hóa học.
 Qua thực tế giảng dạy, bản thân tôi nhận thấy sau khi đọc đề bài, đa số các 
em chưa xác định được đề bài đã cho biết những đại lượng gì, có liên quan đến 
công thức nào cần sử dụng đại lượng đề bài hỏi. Các em chưa xác được hướng 
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8 7
- Dựa vào phương trình hóa học lập luận tỉ lệ số mol của chất cho biết và chất 
cần tìm.
 + Trong những bài toán tính theo phương trình hóa học khi chỉ biết lượng của 
một trong các chất phản ứng hoặc chất mới sinh ra trong phản ứng là có thể 
tính được lượng của chất còn lại .
 + Lượng các chất có thể tính theo mol, theo khối lượng là gam, kilôgam, tấn 
hoặc theo thể tích là mililit, hoặc lít hoặc cm3, m3 . . . .
 * Lưu ý: Cách giải bài toán áp dụng qui tắc tam suất.
1.2. Đối với giáo viên: 
- Củng cố kiến thức về cách tính công thức liên hệ giữa các đại lượng số mol, 
khối lượng, khối lượng mol, thể tích và thể tích 1 mol khí ở đktc.
- Chọn lọc bài tập phù hợp các đối tượng.
- Phương pháp giảng dạy giải bài tập phải linh động, kích thích sự hoạt động 
của học sinh.
- Sử dụng thích hợp và sáng tạo các đồ dùng dạy học, thiết bị có sẵn phục vụ 
cho việc dạy và học.
2. Những biện pháp cụ thể đã áp dụng.
 - Trực tiếp giảng dạy bộ môn Hóa học lớp 8, qua kết quả học kỳ I, cho thấy 
chất lượng học tập bộ môn còn thấp. Đặc biệt là còn nhiều học sinh chưa giải 
được thành thạo dạng bài tập tính theo PTHH. Để thực hiện sáng kiến “Rèn kĩ 
năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8” Bản 
thân tôi áp dụng từ tiết 32 đến tiết 51 trong chương trình Hóa học lớp 8. Cùng 
với việc hình thành khái niệm hoá học, học sinh cần được thực hiện giải một hệ 
thống bài tập theo sơ đồ định hướng sau:
 - Tóm tắt các dữ kiện của đầu bài.
 - Xác định hướng giải.
 - Trình bày lời giải.
 - Kiểm tra lời giải 
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8 9
 - Giáo viên hướng dẫn học sinh tóm tắt đề bài:
 + Đề cho: mZn = 32,5 gam
 + Tính mHCl = ?
- Muốn tính mHCl thì phải có nHCl mà đề chưa cho nHCl. Phải tìm nZn trước sau 
đó suy ra số mol nHCl.
- Giáo viên yêu cầu học sinh cho biết công thức tính nZn.
 Giải :
 m 32,5g
 n Zn 0,5(mol)
 Số mol Zn : Zn
 M Zn 65g
 PTHH: Zn + 2HCl ZnCl2 + H2 
 Theo PT: 1 mol 2mol 1mol
 Theo đề bài: 0,5mol nHCl ?
 0,5.2
 Số mol HCl cần dùng n 1(mol)
 HCl 1
 Khối lượng axit HCl cần dùng: mHCl = n. M = 1. 36.5g = 36,5(g)
Ví dụ 2 : Bài tập số 3 trang 75/ SGK
 t o
 Có phương trình hóa học sau: CaCO3  CaO CO2
 a/ Cần dùng bao nhiêu mol CaCO3 để điều chế được 11,2g CaO? 
b/ Muốn điều chế được 7gam CaO cần dùng bao nhiêu gam CaCO3?
* Định hướng: 
- Giáo viên hướng dẫn học sinh tóm tắt đề bài:
 + Đề cho:
 a. mCaO = 11,2 gam
 b. mCaO = 7 gam
 + Tính :
 a. n = ?
 CaCO3
 b. m = ?
 CaCO3
 - Muốn tính n thì phải có n mà đề chưa cho n . Phải tìm n trước 
 CaCO3 CaO CaO CaO
dựa vào mCaO.
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8 11
+ m là khối lượng (tính bằng g) của một lượng nguyên tố hay 1 lượng chất nào 
đó 
+ n : là số mol 
+ M : khối lượng mol (nguyên tử, phân tử . . )
+ 22,4 là thể tích 1 mol khí ở đktc.
+ V : thể tích khí ở đktc.
b. Ví dụ : 
b.1.Ví dụ 1: 
 Cho 32,5g bột kẽm Zn tác dụng vừa đủ với dung dịch axít Clohiđric HCl 
theo sơ đồ phản ứng sau : 
 Zn + HCl - - - - ZnCl2 + H2 
 Hãy tính : Thế tích khí hiđro thu được ở đktc .
* Định hướng: 
 - Giáo viên hướng dẫn học sinh tóm tắt đề bài:
 + Đề cho:
 mZn = 32,5 g
 + Tính V = ?
 H 2
 - Muốn tính V thì phải có n mà đề chưa cho n . Phải tìm n trước 
 H 2 H 2 H 2 Zn
sau đó suy ra số mol n .
 H 2
 - Giáo viên yêu cầu học sinh cho biết công thức tính nZn.
Giải :
 mZn 32,5g
 Số mol Zn : nZn 0,5(mol)
 M Zn 65g
PTHH: Zn + 2HCl ZnCl2 + H2 
Theo PT: 1mol 2mol 1mol
 n ?
Theo đề bài: 0,5mol H 2
 0,5.1
Số mol khí H2 sinh ra : nH 0,5(mol)
 2 1
Thể tích khí H2 sinh ra (đktc) V 0,5.22,4 11,2(l)
 H 2
 b.2. Ví dụ 2 : Cho phương trình hóa học sau : 
 t o
 CaCO3  CaO CO2
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8 13
 1mol 1mol 1mol
 0,6mol 0,6mol 0,6mol 
 Theo PTHH ta có : 
 n n n 0,6(mol)
 CaCO3 CaO CO2
Khối lượng CaCO3 cần dùng : 
 m n.M 0,6.100g 60(g)
 CaCO3 CaCO3
Khối lượng CaO tạo thành 
 mCaO n.M CaO 0,6.56g 33,6(g)
*Lưu ý: 
- Nếu đầu bài yêu cầu tính lượng chất ra gam hoặc thể tích ra ml, lít thì các em 
cứ tính theo mol, sau đó đổi kết quả mol ra khối lượng hoặc thể tích.
- Nếu đầu bài cho dữ kiện lượng chất theo khối lượng hoặc theo thể tích mà hỏi 
kết quả là mol thì nên đổi khối lượng hoặc thể tích ra mol rồi tính.
3.2. Dạng 2: Cho biết khối lượng của 2 chất tham gia, tìm khối lượng của 
chất tạo thành.
Trước hết phải xác định, trong 2 chất tham gia chất nào phản ứng hết, chất nào 
còn dư. Sản phẩm chỉ được tính theo chất tham gia nào phản ứng hết (áp dụng 
như dạng 1)
 Để trả lời câu hỏi trên ta làm như sau:
 Giả sử có phản ứng: A + B → C + D
 Với số mol cho ban đầu của A là a mol, của B là b mol.
 m, n là 2 số mol của A và B theo phương trình
 So sánh hai tỉ số Chất phản ứng hết Sản phẩm tính theo
 a b
 Nếu: A, B đều hết A hoặc B
 m n
 a b
 B hết B
 m n
Rèn kĩ năng giải bài tập tính theo phương trình hóa học cho học sinh lớp 8