Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 8 làm tốt bài văn tự sự

 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI 
 MÃ SKKN 
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 
 làm tốt bài văn tự sự 
 Lĩnh vực: Chuyên môn 
 Cấp học: Trung học cơ sở 
 Năm học 2015-2016 
 1
 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
 PHẦN A : ĐẶT VẤN ĐỀ 
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
1. Lí do khách quan: 
Chúng ta đã biết ngôn ngữ là sự sáng tạo kỳ diệu của loài người, là phương tiện 
phổ biến nhất trong giao tiếp, giúp chúng ta bày tỏ ý kiến, thái độ đánh giá riêng 
của mình. Nhưng không phải cứ có ngôn ngữ, có công cụ giao tiếp là chúng ta 
có thể bày tỏ ý kiến, thái độ nhận xét của mình cho người khác hiểu được một 
cách chính xác, khoa học . Vì vậy chúng ta phải biết sử dụng ngôn ngữ như thế 
nào để đạt được mục đích giao tiếp, bày tỏ thái độ của mình cho người khác hiểu 
được một cách rành mạch, chính xác . 
 Ngôn ngữ còn là công cụ cho quá trình tư duy, giúp cho tư duy phát triển, 
giúp cho giao tiếp thành công nếu chúng ta biết sử dụng nó. Môn Ngữ văn là 
môn học có vai trò rất quan trọng trong việc trang bị cho học sinh vốn ngôn ngữ 
và giúp các em biết sử dụng ngôn ngữ để đạt được mục đích, hiệu quả trong giao 
tiếp. Từ đó giúp các em phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giao tiếp 
và sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp. Đặc biệt quan trọng hơn là nó còn giúp cho 
học sinh biết tạo lập văn bản, đây chính là sản phẩm tổng hợp các năng lực cho 
học sinh. 
 Quả thật văn bản là sản phẩm tổng hợp nhất, là tấm gương phản ánh năng 
lực tư duy, giao tiếp, phản ánh vốn sống, vốn văn học, văn hoá nhất là thao tác 
sử dụng ngôn ngữ kết hợp sự sáng tạo cá nhân. Để tạo lập được văn bản thì việc 
dạy và học phân môn Tập làm văn trong môn Ngữ văn ở trường phổ thông là rất 
quan trọng. Nó giúp các em học sinh biết tạo lập được văn bản từ dễ đến khó, từ 
đơn giản đến phức tạp; giúp các em tạo lập được các kiểu văn bản phù hợp với 
mục đích giao tiếp. Từ đó, các em bày tỏ được suy nghĩ, cảm xúc, quan điểm, 
nhận xét, đánh giá về mọi vấn đề của cuộc sống, của con người và văn chương. 
 Trong chương trình Ngữ văn THCS, song song với việc giải mã các văn 
bản tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết minh, điều hành trong giờ đọc 
 3
 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
III. KHÁCH THỂ , ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. 
 * Để đảm bảo việc vận dụng tốt phương pháp dạy học theo tinh thần đổi 
mới, giáo viên không chỉ thực hiện tốt các thao tác trong giờ học mà còn phải 
đầu tư nhiều thời gian vào việc chuẩn bị nội dung bài dạy. Chính vì vậy, việc 
trau dồi nghiên cứu thêm tài liệu là công việc cần thiết đối với giáo viên. 
 * Đối tượng nghiên cứu: 
 - Những kiến thức và kĩ năng để làm tốt bài văn tự sự chương trình Ngữ 
văn lớp 8. 
 - Học sinh lớp 8A1 trường THCS. 
IV. PHƯƠNG PHÁP VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU. 
 * Nội dung nghiên cứu: làm rõ đặc trưng của văn tự sự so với các thể loại 
văn khác được học trong chương trình Ngữ văn THCS, thấy được vai trò của 
ngôi kể và mức độ đậm nhạt của các yếu tố khác trong văn tự sự. 
 * Phương pháp nghiên cứu: 
 Thực hiện đề tài này tôi đã tiến hành sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 
 - Phương pháp tìm hiểu nghiên cứu lí luận 
Nghiên cứu lí luận vấn đề về văn tự sự khái niệm, đặc điểm, cách làm bài, vai 
trò của các yếu tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận trong bài văn tự sự. 
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn : 
+ Tìm hiểu thực trạng của học sinh ở trường về vấn đề làm văn tự sự, lấy ý kiến 
từ phía giáo viên và học sinh. 
+ Kiểm tra, đánh giá kết quả bài làm về văn tự sự của học sinh lớp 8 để rút ra 
vấn đề cần giải quyết. 
+ Lên kế hoạch, dự giờ của một số đồng nghiệp cùng khối , đưa ra các biện pháp 
áp dụng vào thực tiễn. 
- Phương pháp so sánh đối chiếu : 
 Soạn giáo án và dạy thực nghiệm để kiểm chứng, đối chiếu. 
 5
 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
 PHẦN B : GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 
 Chương trình Ngữ văn THCS được thiết kế theo hai vòng, theo tinh thần 
lặp lại và nâng cao. Do cấu trúc đồng tâm nên giữa hai vòng này có những điểm 
giống và khác nhau. Giống trước hết là sự lặp lại của những vấn đề chính về 
kiến thức và kĩ năng. Chẳng hạn cả hai vòng đều lặp lại các kiểu văn bản như tự 
sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, điều hành (hành chính, công vụ). . . Còn khác 
nhau là bổ sung thêm một số vấn đề khác đồng thời tiếp nối, nâng cao, phát triển 
thêm những nội dung đã học ở vòng trước. Chẳng hạn văn tự sự, các em đã được 
làm quen từ lớp 6 song chủ yếu là cung cấp cho các em những hiểu biết về nhân 
vật, sự kiện, bố cục, đoạn văn, ngôi kể, thứ tự kể; tự sự đời thường, tự sự tưởng 
tượng, sáng tạo, . . . tạo điều kiện cho các em nắm bắt những kiến thức cơ bản 
nhất về văn tự sự. Tuy nhiên, sự lặp lại ở vòng hai (lớp 8) là theo hướng kết hợp: 
tự sự gắn với miêu tả, biểu cảm, nghị luận. . . Như vậy, có nghĩa là Ngữ văn 8 
tiếp tục hình thành và rèn luyện cho học sinh kĩ năng kết hợp các phương thức 
biểu đạt trong một kiểu văn bản. Những bài học này vừa củng cố và rèn luyện 
việc viết bài văn tự sự một cách linh hoạt, vừa giúp soi sáng cho việc đọc - hiểu 
các văn bản theo tinh thần tích hợp. 
 Nói cách khác, các tri thức và kĩ năng của phần Tập làm văn không chỉ 
giúp cho học sinh tạo lập văn bản (viết bài văn của mình) mà còn giúp các em 
tiếp nhận tốt văn bản (đọc - hiểu văn bản) của người khác . 
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 
 Tự sự là một trong những phương thức chủ đạo, chủ yếu mà các nhà văn 
thường vận dụng để phản ánh, tái hiện hiện thực. Trong văn tự sự ta có tất cả các 
phương thức biểu đạt, vì tự sự chính là bức tranh sinh động, gần gũi với cuộc 
sống. Mà cuộc sống thì vốn phát triển, đa chiều với rất nhiều màu sắc và tình 
huống. Để tự sự thành công cần phải biết sử dụng linh hoạt các yếu tố miêu tả, 
biểu cảm, thuyết minh, nghị luận, giúp cho ý nghĩa của văn bản tự sự sâu sắc, vị 
thế của văn bản được nâng cao hơn. Cho nên mục đích cuối cùng là người giáo 
viên phải giúp học sinh có các kĩ năng xây dựng, tạo lập được những văn bản tự 
 7
 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
 Phần lớn bài của học sinh chỉ đơn thuần kể sự việc. Bài văn khô khan, đơn 
điệu, nghèo cảm xúc và không sâu sắc. Chỉ có một số bài viết tốt là của các em 
học sinh có năng khiếu. Như vậy, đa số học sinh chưa nắm được vai trò của yếu 
tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận trong bài văn tự sự. Học sinh chưa biết đan xen 
các yếu tố miêu tả biểu cảm nghị luận trong quá trình kể chuyện để bài văn của 
mình được hấp dẫn sâu sắc và có ý nghĩa hơn. 
IV. CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ( NỘI DUNG). 
 Nhận thức sâu sắc thực trạng này nên tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp 
để giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự có kết hợp yếu tố miêu tả,biểu cảm, 
nghị luận: 
 Giúp học sinh nắm vững khái niệm, đặc điểm và yêu cầu của bài 
 văn tự sự. 
 Giúp học sinh thấy rõ vai trò của các yếu tố miêu tả biểu cảm, nghị 
 luận trong văn tự sự. 
 Hướng dẫn học sinh nắm vững quy trình, cách làm bài văn tự sự. 
 Hướng dẫn học sinh nắm vững các dạng bài tự sự. 
 Sửa lỗi cho học sinh qua tiết trả bài. 
1/ Giúp học sinh nắm vững khái niệm, đặc điểm và yêu cầu của bài văn tự 
sự 
 Để làm tốt bài văn tự sự trong chương trình Ngữ văn 8, học sinh cần nắm 
chắc những tri thức sau: 
 1.1/ Khái niệm văn tự sự: 
 - Tự sự (kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự 
việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý 
nghĩa. 
 Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người, nêu vấn đề và 
bày tỏ thái độ khen chê. 
 1.2/ Phân biệt phương thức tự sự với các phương thức khác như 
(miêu tả, biểu cảm, nghị luận, hành chính - công vụ) 
 9
 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
 Nhân vật trong văn tự sự là kẻ thực hiện các sự việc và là kẻ được thể 
hiện trong văn bản. 
 Nhân vật chia làm hai loại: Nhân vật chính và nhân vật phụ, nhân vật 
chính đóng vai trò chủ yếu trong việc thể hiện tư tưởng của văn bản. Nhân vật 
phụ giúp cho nhân vật chính phát triển và làm rõ nhân vật chính. 
 Nhân vật được thể hiện ở các mặt: Tên gọi, lai lịch, tính nết, hình dáng, 
việc làm . . . đặc biệt là trong mối quan hệ với nhân vật khác . 
Ví dụ : Truyện ngắn "Lão Hạc " 
 - Nhân vật chính: lão Hạc . 
 - Nhân vật phụ: ông giáo, vợ ông giáo, Binh Tư. 
 Đoạn trích "tức nước vỡ bờ" 
 - Nhân vật chính: chị Dậu 
 - Nhân vật phụ: cai lệ , người nhà lí trưởng, bà lão hàng xóm. 
 1.4/ Ngôi kể trong văn tự sự. 
 Trong khi kể chuyện có nhiều cách kể khác nhau nhưng có hai ngôi kể 
chủ yếu quyết định nội dung câu chuyện. 
 1.4.1Ngôi kể thứ nhất: 
 Người kể xưng “tôi”, kể lại câu chuyện mình tham gia hay chứng kiến. 
Người kể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể 
trực tiếp nói ra cảm tưởng, ý nghĩ của mình. Ví dụ truyện "Lão Hạc", "Những 
ngày thơ ấu" . 
 Có khi "tôi" trong truyện là tác giả như truyện ngắn "Tôi đi học", "Những 
ngày thơ ấu". 
 Ví dụ : Truyện Tôi đi học 
 "Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến 
bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại 
lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và 
nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.Hay tại sự sung sướng bỗng 
được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp 
như thuở còn sung túc ?..." 
 11
 SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự. 
 “Tôi lắng nghe tiếng hai cây phong rì rào , tim đập rộn ràng vì thảng 
thốt và vui sướng, rồi trong tiếng xào xạc không ngớt ấy, tôi cố hình dung ra 
những miền xa la kia. Thưở ấy chỉ có một điều tôi chưa hề nghĩ đến: ai là người 
đã trồng hai cây phong trên đồi này? Người vô danh ấy đã ước mơ gì, đã nói 
những gì khi vùi hai gốc cây xuống đất, người ấy đã ấp ủ những niềm hi vọng gì 
khi vun xới chúng nơi đây, trên đỉnh đồi cao này?" 
 Người kể chuyện kể theo ngôi thứ nhất, xưng "tôi" 
 Như vậy có thể xen kẽ hai ngôi kể và cách kể như vậy sẽ khiến cho câu 
chuyện trở lên khách quan và hấp dẫn hơn. 
2/ Giúp học sinh thấy rõ vai trò của yếu tố miêu tả, biểu cảm , nghị luận 
trong văn tự sự. 
 Có thể nói, đến lớp 8, yêu cầu tạo lập văn bản tổng hợp là một yêu cầu 
quan trọng. Tất cả các yếu tố của các phương thức biểu đạt cần được huy động 
và kết hợp với nhau trong một phương thức biểu đạt chính. Vì vậy, văn tự sự đã 
được học và thực hành ở lớp 6, bây giờ các em được nâng cao hơn - cùng một 
lúc các yêu tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận, đối thoại, độc thoại nội tâm được 
đưa vào văn tự sự. 
 Vậy những yếu tố này có vai trò như thế nào trong văn tự sự? 
 2.1/ Vai trò của yếu tố miêu tả trong văn tự sự: 
 Trong thực tế khi kể chuyện, nếu chỉ kể các sự việc và nhân vật thì câu 
chuyện sẽ không hấp dẫn. Đó chỉ là bảng thống kê các sự việc và hành động của 
nhân vật. Muốn câu chuyện trở nên cụ thể, gợi cảm, sinh động thì trong khi kể, 
người kể cần miêu tả chi tiết hành động, cảnh vật, con người. Yếu tố miêu tả là 
không thể thiếu vắng trong những văn bản tự sự hấp dẫn. Ví dụ khi nhà văn 
Nam Cao miêu tả vẻ mặt đau khổ của lão Hạc: "Mặt lão đột nhiên co rúm lại. 
Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về 
một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc...” 
 Khi được sử dụng trong văn bản tự sự, phương thức miêu tả thường gồm 
miêu tả bên ngoài và miêu tả nội tâm. 
 13