Sáng kiến kinh nghiệm Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh thông qua bộ môn Sinh học 8

 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
 Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
 ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 SƠ YẾU LÍ LỊCH
- Họ và tên: Bùi Thị Tuyết Mai
- Sinh ngày: 23 tháng 08 năm 1983
- Năm vào ngành : 2006
- Ngày vào Đảng : 31/12/2010
- Chức vụ và đơn vị công tác : 
 Giáo viên trường THCS Tản Đà – Ba Vì – Hà Nội
- Trình độ chuyên môn: ĐHSP chuyên ngành Sinh học
- Hệ đào tạo: Chính quy
- Bộ môn giảng dạy: Sinh học
- Ngoại ngữ: Tin học văn phòng
- Trình độ chính trị: Sơ cấp
- Khen thưởng ( ghi hình thức cao nhất ):
 Đạt giải nhất thi: “ Giáo viên dạy giỏi cấp Huyện ” năm học 2019 – 2020
 1 
 Với mong muốn giúp học sinh tích cực và chủ động trong việc tiếp thu chủ 
đề này, từ đó các em có thể tự giải đáp những tò mò, thắc mắc của bản thân đồng 
thời có những hành trang cần thiết cho việc chăm sóc sức khỏe bản thân, tôi đã 
mạnh dạn thực hiện tìm hiểu, thu thập thông tin, một số phương pháp dạy học 
lồng ghép nhằm khai thác có hiệu quả nội dung giáo dục kĩ năng sống cho học 
sinh qua một số bài ở sách giáo khoa sinh 8.
 Thế kỷ 21 với vô số các thay đổi của xã hội chúng ta phải đương đầu với 
những đòi hỏi của thời đại, trong đó giáo dục kĩ năng sống sẽ là một nội dung 
học phải được lồng ghép vào các môn học.
 Trong những năm gần đây, tình trạng trẻ vị thành niên phạm tội có xu 
hướng gia tăng. Những biến đổi về tâm sinh lý ảnh hưởng mạnh đến lối sống, nếp 
sinh hoạt, quan hệ xã hội và sự phát triển nhân cách. Tuy nhiên, đây cũng là những 
vấn đề chưa được nhiều bậc phụ huynh quan tâm. Phim ảnh, báo chí, những nếp 
sống, hoạt động không lành mạnh, ăn chơi, ma túy... làm cho các em dễ bị lôi 
cuốn, bị sa ngã.
 Đặc biệt, xuất hiện những vụ gây gỗ, đánh nhau cố ý gây thương tích mà 
đối tượng gây án là học sinh và nạn nhân chính là bạn học và thầy cô giáo của họ. 
Bên cạnh đó là sự bùng phát hiện tượng học sinh phổ thông hút thuốc lá, uống 
rượu, tiêm chích ma túy,  Nhiều em học giỏi, nhưng ngoài điểm số cao, khả 
năng tự chủ và khả năng giao tiếp lại rất kém, nguyên nhân sâu xa là do các em 
thiếu kĩ năng sống. Các em chưa bao giờ được dạy cách đương đầu với những khó 
khăn trong cuộc sống như cha mẹ li hôn, bạo lực gia đình, gia đình phá sản, kết 
quả học tập kém,  Các em không được dạy để hiểu về giá trị của cuốc sống.
 Vậy nên, tôi chọn đối tượng nghiên cứu là học sinh khối lớp 8, thông qua 
giảng dạy bộ môn sinh học lớp 8 để giáo dục kĩ năng sống cho học sinh . Bởi vì 
đây là lứa tuổi giao thời giữa thiếu niên và thanh niên, do vậy các em có nhiều 
chuyển biến về nhận thức. Trong thực tế cho thấy đa số các em có ý thức tốt, 
nhưng bên cạnh đó vẫn có những em nhận thức sự việc còn thiên về cảm tính, bắt 
chước, chưa có sự chọn lọc mà các em lại không nhận thức được điều đó. Trong 
những trường hợp như vậy, giáo viên và phụ huynh cần có biện pháp giúp đỡ, chỉ 
bảo, giáo dục cho các em để các em nhận thức được sự việc, tác hại của những 
việc làm không đúng, từ đó các em có ý thức cao hơn trong mọi hành vi, việc làm 
của mình đối với bản thân.
 Với biện pháp vừa truyền thụ tri thức, vừa giáo dục cho học sinh có ý thức 
đối với bản thân, để hình thành nhân cách, ý thức cho học sinh, để các em trở 
 3 
 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
Dựa vào 3 cơ sở sau: 
 a. Mục tiêu giáo dục: 
 Là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có tri thức, có đạo 
đức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc 
và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực 
của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Mục 
tiêu này đã được nêu trong các nghị quyết và luật giáo dục đó là giáo dục con 
người thành nhân trước khi thành tài.
 b. Mục tiêu dạy học bộ môn: 
 Môn học cơ thể người và vệ sinh là môn học nghiên cứu về cấu tạo, chức 
năng của các cơ quan, hệ cơ quan trong cơ thể con người và sự thống nhất của cơ 
thể, trong quá trình học các em nắm được cấu tạo và chức năng của các cơ quan 
chính trong cơ thể của mình và học sinh cũng có thể giải thích được những thắc 
mắc của bản thân. 
 Giáo dục trí dục, kỹ năng và thái độ sống, trong đó kỹ năng và thái độ bao 
hàm giáo dục kỹ năng sống mà chúng ta nghiên cứu trong đề tài này.
 c. Nguyên lí giáo dục: 
 Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn 
liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục 
xã hội.
 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN: 
1. Thực trạng của vấn đề:
 Giáo dục kĩ năng sống đây là một trong nội dung của phong trào xây dựng 
trường học thân thiện, học sinh tích cực, là yêu cầu, xu hướng của xã hội hiện đại 
trong thế giới đang toàn cầu hóa như hiện nay.
 Bên cạnh đó khả năng đáp ứng của bộ môn sinh học đặc biệt sinh học 8 đối 
với đề tài này là rất lớn, tin tưởng đội ngũ giáo viên của chúng ta có thể tiếp cận 
và thực hiện được.
 5 
 Kết quả trên cho thấy số học sinh đạt điểm 9, 10 của cả 3 lớp đều < 55%; 
vẫn còn nhiều học sinh đạt điểm trung bình và dưới trung bình, đặc biệt ở lớp 8A 
và 8C tỷ lệ học sinh đạt điểm trung bình và dưới trung bình còn chiếm trên 16% 
số học sinh của lớp. Đa số các học sinh trong các lớp này thường không trả lời 
được các câu hỏi mang tính chất vận dụng giải thích các hiện tượng thực tế, các 
câu hỏi mở yêu cầu tính sáng tạo cao, kĩ năng trình bày, vận dụng kiến thức 
Bên cạnh đó, một trong những nguyên nhân dẫn đến kết quả học tập chưa cao của 
học sinh là do các em chưa thực sự tích cực, hứng thú trong mỗi bài học.
 Từ thực trạng trên, với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy và 
học bộ môn sinh học 8 tôi mạnh dạn lồng ghép: “ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG 
CHO HỌC SINH THÔNG QUA BỘ MÔN SINH HỌC 8”.
III. Các giải pháp thực hiện:
 Học sinh THCS (12-16 tuổi) là lứa tuổi có nhiều thay đổi mạnh mẽ về thể 
chất, sức khỏe và tâm sinh lý. Tuổi dậy thì các em dễ thay đổi tình cảm, hành vi, 
chóng vui chóng buồn.
 Mâu thuẫn giữa ý muốn thoát khỏi sự giám sát của bố mẹ, muốn khẳng định 
mình trong gia đình lẫn ngoài xã hội với ý thức “các em vẫn còn là trẻ con” trong 
suy nghĩ của các bậc cha mẹ, thầy cô đã nảy sinh những xung đột mà các em chưa 
được trang bị kĩ năng cần thiết để ứng phó và giải quyết.
 Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng phạm pháp 
ở thanh thiếu niên, đặc biệt ở độ tuổi THCS, ngày càng gia tăng đến mức độ đáng 
báo động trong xã hội.
 Sau đây là 10 kĩ năng cần thiết đối với học sinh THCS:
 7 
 (2) Kĩ năng sống liên quan đến tự nhận thức, thực hành gồm các bài 
như: 
 (3) Kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc, tinh thần gồm các bài như:
 Tùy bài mà đưa vào cho phù hợp tránh gượng ép, miễn cưỡng.
3. Vận dụng kĩ năng sống thông qua bộ môn:
 Để việc lồng ghép kĩ năng sống thông qua bộ môn sinh học 8 đạt hiệu quả 
cao, tránh gò bó, ôm đồm đi quá đà ảnh hưởng đến nội dung bài dạy thì đòi hỏi 
giáo viên cần phải chuẩn bị đầy đủ và đúng các quy trình của một tiết dạy. Khâu 
dặn dò rất cần thiết nên giáo viên giành 3 phút để dặn dò các em. Có dặn dò kĩ 
các em mới chuẩn bị bài tốt và như thế tiết học mới đạt hiệu quả cao.Và khâu 
 9 
 Qua câu hỏi này giáo dục cho học sinh ngồi học đúng tư thế, đảm bảo 
khoảng cách giữa mắt và sách, khi xem ti vi không ngồi gần; không đam mê trò 
chơi điện tử, phải đọc sách nơi có ánh sáng; ....
 - Nêu các cách phòng tránh bệnh đau mắt hột mà em biết? Từ đó giáo dục 
cho các em không dụi tay bẩn vào mắt, không dùng chung khăn mặt, không tắm 
sông, thường xuyên rửa mặt bằng nước muối pha loãng, ....
c . Kĩ năng về sức khỏe sinh sản: 
 * Ví dụ 1: Bài “Tuyến sinh dục”
Hoạt động 1: Tìm hiểu về chức năng của hoocmon sinh dục nam đối với tuổi 
dậy thì ở các em trai
Có 2 hoạt động nhỏ:
+ Tìm hiểu về vai trò của tinh hoàn ở phần này giáo viên hướng dẫn cho học sinh 
quan sát hình vẽ, sơ đồ trao đổi nhóm để hoàn thành phần điền từ. (GV dùng tranh 
màu phóng to giới thiệu cho HS vị trí của các tế bào kẽ, chức năng của tế bào kẽ, 
sau khi hoạt động GV cho đại diện HS nhóm báo cáo phần điền từ đồng thời chỉ 
trên tranh vẽ vị trí của các tế bào kẽ, sự điều hòa hoạt động của các tuyến nội tiết 
là cơ sở để các em học bài 59 dễ hơn)
Kết luận: Vai trò nội tiết của tinh hoàn là tiết hoocmôn phụ sinh dục nam: 
TESTÔSTÊRÔN: Tìm hiểu vai trò của hoocmôn do tế bào kẽ tiết ra để thực hiện 
tốt phần này GV cho các em HS nam chuân bị trước ở nhà phiếu học tập ( bảng 
58.1).
 GV thu lại đề phát hiện một số em phát triển không bình thường để kịp thời 
có lời khuyên thích hợp cho các em.
 Hoạt động 2: Cách tiến hành như hoạt động 1 song GV đặc biệt chú ý giới 
thiệu kỹ hình 58.3 ( buồng trứng, ống dẫn trứng, phễu dẫn trứng, trứng và các 
nang trứng gốc, sự phát triển của trứng, trứng chín và rụng trứng sự hình thành 
thể vàng, vai trò của thể vàng) đây là cơ sở để các em học tốt bài 62. Đặc biệt GV 
cần lưu ý các em gái trong việc vệ sinh cơ quan sinh dục.
- Vai trò nội tiết của buồng trứng là tiết hoocmôn phụ sinh dục nữ: ƠSTRÔNGEN 
Sau hai hoạt động GV cần lưu ý cho HS: trong các dấu hiệu biến đổi của cơ thể ở 
tuổi dậy thì , thì dấu hiệu quan trọng nhất là xuất tinh lần đầu ở các em nam và sự 
hành kinh lần đầu ở nữ. Đây là dấu hiệu có khả năng sinh sản, song các em chưa 
 11 
 Qua câu đối vui đó giáo viên giáo dục học sinh thấy được tác hại của việc 
hút thuốc lá. Từ đó, em sẽ không hút thuốc lá và vận động, tuyên truyền người 
thân, bạn bè không hút thuốc lá.
 Để tăng hiệu quả của việc giáo dục, giáo viên cho học sinh đọc trang báo 
giáo viên sưu tầm để học sinh hiểu sâu hơn về tác hại của việc hút thuốc lá: 
 Hút thuốc lá có hại cho sức khỏe
e. Kĩ năng phòng ngừa tai nạn cho trẻ:
 * Ví dụ : “Thực hành hô hấp nhân tạo”:
 -Trước khi hô hấp cho người bị chết đuối, điện giật, ta cần phải làm gì? 
 13 
 Giáo dục học sinh vệ sinh thân thể: tắm rửa, thay quần áo. Vệ sinh 
trường lớp, nhà ở, môi trường xung quanh, bảo vệ cây xanh.
3.2. Kĩ năng sống liên quan đến tự nhận thức, thực hành 
 a. Kĩ năng xây dựng nhân cách:
 * Ví dụ: Bài “Vệ sinh hệ thần kinh”:
 Giáo viên cho học sinh hoạt động nhóm để hoàn thành bảng 54.3 SGK
 Chất kích thích Tên chất Tác hại
 - Nêu tác hại của rượu, thuốc lá, ma túy?
 - Nêu những biểu hiện về cử chỉ và hành động của những người nghiện 
rượu, thuốc lá, ma túy?
 - Thông qua đó giáo viên giáo dục học sinh sống có nhân cách: không bê 
tha, chửi thề, nói tục, trộm cắp, gây gỗ đánh nhau, ....
 b. Kĩ năng xây dựng thói quen đúng giờ:
 * Ví dụ: Bài “Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện”:
 - Em hãy cho ví dụ về một số phản xạ có điều kiện?
 - Nêu sự thành lập và ức chế phản xạ có điều kiện? 
 -Điều đó có ý nghĩa gì?
 - Sau khi học sinh cho ví dụ giáo viên điều chỉnh bổ sung từ đó cho các em 
thói quen: - Đi ngủ đúng giờ, dậy đúng giờ. 
 - Đi học đúng giờ.
 - Có thời gian biểu học tập.
 - Ăn đúng giờ, điều độ.
 - Học bài và làm bài đầy đủ trước khi đến lớp
 15 
 - Vì sao ta không nên nhịn tiểu lâu? 
 Qua đó giúp học sinh giải thích được hiện tượng thực tế và giáo dục các 
em đi tiểu đúng lúc để tránh sỏi thận
 g. Kĩ năng thực hành thông qua bộ môn: 
 Môn sinh học là môn học thực nghiệm, trực quan. Trong các tiết thực hành 
giáo viên phải dạy chính xác, khoa học, không xén chương trình để thông qua bộ 
môn này rèn cho học sinh kĩ năng thực hành, quan sát.
3.3. Kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc, tinh thần :
 Trong cuộc sống ai cũng muốn mình khỏe mạnh, hạnh phúc nhưng không 
ai cũng có được điều đó. Bệnh tật, tai nạn luôn rình rập hoặc do thiếu hiểu biết 
hay một chút nông nổi đã mắc phải căn bệnh quái ác. Thông qua chương trình 
sinh học 8 giáo dục các em biết cách bảo vệ mình và quan tâm, giúp đỡ mọi người 
chẳng may rơi vào các hoàn cảnh ốm đau, bệnh tật hay lầm lỡ. Giáo dục các em 
không phân biệt đối xử, xa lánh những nạn nhân HIV, AIDS. Hãy gần gũi, thông 
cảm chia sẽ để nạn nhân này sống có ích trong những ngày còn lại của đời mình.
 * Ví dụ: Bài “HIV, AIDS, Đại dịch AIDS thảm họa của loài người”
 - Ta có nên kỳ thị phân biệt đối xử với những người bị nhiễm HIV, AIDS 
hay không? Vì sao? 
 Sau khi học sinh trả lời, giáo viên điều chỉnh bổ sung và để tăng giáo dục, 
giáo viên cho học sinh đọc một lời tâm sự của nạn nhân AIDS. 
 Qua đó giáo dục các em: - Thông cảm với người bị HIV, AIDS
 - Không phân biệt đối xử với họ.
 - Biết chia sẽ với nạn nhân AIDS.
IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
 Nhờ giáo dục kỹ năng sống thông qua bộ môn mà học sinh nắm được những 
kỹ năng sống cơ bản. Các em đã biết cách sơ cấp cứu khi gặp tai nạn như sơ cứu 
cầm máu, sơ cứu xương cẳng tay bị gãy, hô hấp nhân tạo khi gặp nạn nhân chết 
đuối, điện giật. 
 Đặt biệt các em biết cách phòng tránh một số bệnh tật thông thường như: 
bệnh cong vẹo cột sống, bệnh đau mắt hột, cận thị. Biết phòng các bệnh như: sỏi 
thận, viêm đường hô hấp, tim mạch... Hơn nữa các em đã biết giải thích những 
 17